
Zmiany w koncesjach paliwowych – przekształcenie przedsiębiorstwa, podział i łączenie
Ogólne zasady i informacje w nawiązaniu do dyspozycji art. 551 k.c. oraz 552 k.c.
Koncesja jest aktem o charakterze konstytutywnym i osobistym. Daje koncesjonariuszowi określone prawa, skuteczne wobec osób trzecich oraz wobec organu administracji publicznej. W doktrynie i w orzecznictwie sporna jest kwestia możliwości przeniesienia koncesji w szczególności w kontekście przepisów Kodeksu cywilnego – art. 551 oraz art. 552 k.c., czyli możliwości jej przeniesienia łącznie z całym przedsiębiorstwem. Pierwszy ze wskazanych artykułów definiuje przedsiębiorstwo jako zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej, które obejmuje jednocześnie m.in. koncesje, licencje i zezwolenia. Drugi stanowi natomiast, iż czynność prawna, mająca za przedmiot przedsiębiorstwo, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Omówienie pierwszego poglądu
Pogląd ten wskazuje na możliwość przeniesienia koncesji, w przypadku zbycia przedsiębiorstwa innemu podmiotowi. Przez przedstawicieli doktryny jest argumentowany w taki sposób, że skoro koncesja jest elementem przedsiębiorstwa, a transakcja zbycia przedsiębiorstwa obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, to można twierdzić, że transakcja zbycia przedsiębiorstwa obejmuje m.in. koncesję na prowadzenie działalności.
Omówienie drugiego poglądu
Drugi z wyszczególnionych powyżej poglądów wskazuje jednak na niemożliwość zbycia koncesji, kładąc nacisk na właściwość koncesji, czyli okoliczność, iż jest ona ściśle związana z właściwościami podmiotu, który ją uzyskał, nawet w obliczu ww. art. 551 k.c. Podkreśla się, że prawa i obowiązki o charakterze administracyjnoprawnym są, co do zasady, związane z osobą, dla której je ustanowiono. Wskazać tu należy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1998 roku, sygn. akt: III RN 34/98, gdzie uznano, iż „koncesja ma charakter publicznoprawnego uprawnienia podmiotowego i z tej przyczyny, co do zasady, wyłączona jest z obrotu cywilnoprawnego„.
Podobne stanowisko przyjął również Naczelny Sąd Administracyjny m.in. w wyrokach z dnia 14 stycznia 2000 roku, sygn. akt: I SA 1721/99 oraz z dnia 19 października 2000 roku, sygn. akt: I SA/Kr 1268/99 oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 31 października 2007 roku, sygn. akt: VI ACa 387/07. W wyroku z dnia 20 lutego 2007 roku, sygn. akt: II OSK 350/06, Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, iż: „koncesja na prowadzenie apteki ma charakter publicznoprawnego uprawnienia podmiotowego (osobistego) i z tej przyczyny, co do zasady, wyłączona jest z obrotu cywilnoprawnego„, stwierdzając również, iż: „zezwolenie jest decyzją administracyjną, aktem publicznoprawnym, jego przedmiotem jest udzielenie uprawnień publicznoprawnych, regulowanych przepisami prawa publicznego, ukierunkowanymi na ochronę interesu publicznego. To ochrona interesu publicznego (w tym m.in. ochrona zdrowia, życia, bezpieczeństwa, porządku publicznego) tkwi u podstaw zasady nieprzenoszalności uprawnień wynikających z koncesji, zezwoleń i licencji”.
Ogólnej zasady nieprzenoszalności na gruncie prawa publicznego uprawnień wynikających z koncesji, zezwoleń i licencji nie podważa przepis art. 552 k.c., który wprowadzając zasadę, iż czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa – zastrzega, że nie ma ona zastosowania, gdy co innego wynika z treści tej czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Należy również przytoczyć treść wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 grudnia 2006 roku, sygn. akt: AmE 8/06, w którym sąd ten stwierdził, iż: „(…) udzielona (…) koncesja ma charakter publicznoprawnego uprawnienia podmiotowego. O charakterze tym przesądza między innymi, sposób ubiegania się i uzyskania koncesji, a także uprawnienia organów administracyjnych do kontroli podmiotów, którym koncesji udzielono, udzielona koncesja jest aktem nierozerwalnie związanym z właściwościami podmiotu, któremu ją udzielono, a nie z przedsiębiorstwem rozumianym jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto, w odniesieniu do koncesji na działalność w zakresie energetyki, przepisy ustawy – Prawo energetyczne nie przewidują możliwości zbycia koncesji”.
Ogólne zasady dotyczące przejść zezwoleń, koncesji oraz ulg na spółkę przekształconą w procesie przekształcania spółek w myśl art. 494 § 2 k.s.h. oraz 531 § 2 k.s.h.
Przy omówieniu ogólnych zasad dotyczących przejścia zezwoleń, koncesji oraz ulg na spółkę przekształconą należy wspomnieć o pojęciu tzw. „sukcesji uniwersalnej”. Ma ona miejsce przy tzw. „przejęciu” koncesji i kształtuje się odmiennie, niż w przypadku omówionych poniżej przepisów Kodeksu cywilnego. Oznacza ona wejście w sferę praw i obowiązków poprzednika, w tym również tych należących do sfery administracyjno-prawnej (vide: Muras Zdzisław, Swora Mariusz; Prawo energetyczne. Komentarz. LEX, 2010).
Nie zawsze jednak taka sukcesja oznacza pełne i bezwarunkowe przejście koncesji, zezwoleń, licencji, ulg itd. Zgodnie bowiem z art. 494 § 2 k.s.h., „na spółkę przejmującą albo spółkę nowo zawiązaną przechodzą z dniem połączenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, które zostały przyznane spółce przejmowanej albo którejkolwiek ze spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej”. Podobne uregulowanie zawarto odnośnie spółki przejmującej, bądź spółki nowo zawiązanej powstałej w związku z podziałem. Spółki takie wstępują w prawa i obowiązki spółki dzielonej, określone w planie podziału, z dniem podziału, bądź z dniem wydzielenia. Art. 531 § 2 k.s.h. stanowi, że „na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem przechodzą z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, a które zostały przyznane spółce dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej”.
Powyższe wyłącza więc bezwarunkowe przejście koncesji i zezwoleń. Dla ustalenia, czy dane uprawnienie z powyższego katalogu przejdzie na spółkę przekształconą, konieczne będzie sprawdzenie we właściwej ustawie oraz w samej decyzji, czy nie wyłączono sukcesji tego uprawnienia.
Przykład:
Niektóre decyzje administracyjne uprawniające do wykonywania działalności reglamentowanej nie przechodzą na spółkę przekształconą i konieczne jest ponowne ich uzyskanie po przekształceniu. Tak jest np. w przypadku licencji na wykonywanie transportu drogowego, gdyż ustawa wymaga, aby przeniesienie licencji nastąpiło w drodze decyzji administracyjnej. Z kolei przy przekształceniu nie powinny wygasnąć m.in. decyzje o zezwoleniu na sprzedaż alkoholu czy zezwoleniu na prowadzenie apteki, chyba że co innego wynika z ich treści.
Odnosi się to więc również do koncesji wydanych decyzją Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki lecz, jak można zauważyć już w samej treści powołanych przepisów, ustawodawca pozostawił pewne odstępstwo, a mianowicie podkreślił, że koncesja przejdzie na spółkę przejmującą bądź spółkę nowo zawiązaną, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu koncesji stanowi inaczej.
Reasumując, przy przekształceniu spółki prowadzącej działalność w oparciu o licencję, koncesję, zezwolenie lub inną formę reglamentacji działalności, należy sprawdzić, czy uprawnienie to nie przejdzie z mocy prawa na spółkę przekształconą, czy też trzeba spełnić dodatkowe wymogi.

Regulacje Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku - Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385) związane z problematyką koncesji
Abstrahując od powyższego, należy wskazać, iż o ile przepisy prawa energetycznego szczegółowo regulują zagadnienia administracyjnoprawne związane z koncesją, w szczególności w przedmiocie cofnięcia koncesji, zmiany jej warunków lub zakresu, o tyle w przeciwieństwie do innych regulacji, nie przewidują instytucji zgody organu koncesyjnego na przejście koncesji w sytuacji następstwa prawnego. Nawet jeżeli k.s.h. zawiera normy regulujące prawno-handlowe aspekty procesu łączenia, podziału i przekształcania się spółek, to i tak nie daje ono żadnych podstaw do oceny sytuacji prawnej podmiotów wykreowanych w ten sposób przy uwzględnieniu szczególnych przepisów innych gałęzi prawa (np. prawa gospodarczego, które chroni określone dobra publiczne, np. bezpieczeństwo obrotu gospodarczego).
Wskazane powyżej procesy często będą prowadzić do konieczności zmian w udzielonej koncesji (o charakterze podmiotowym lub przedmiotowym), przy czym ich dokonanie może zostać uzależnione od przedstawienia określonych wyjaśnień i dokumentów, które potwierdzą, iż „nowy” przedsiębiorca będzie mógł nadal skutecznie wykonywać działalność koncesjonowaną, a zatem spełnia kryteria wykonywania tej działalności. Ustawodawca, mając zatem na uwadze, iż zaistniałe w wyniku procesu łączenia się spółek lub ich przejęcia zmiany mogą spowodować, iż nowopowstała spółka przestanie spełniać warunki określone dla koncesjonariusza, zagwarantował organowi koncesyjnemu w art. 41 ust. 4 pkt 2 oraz art. 41 ust. 4 pkt 2 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 roku – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385) możliwość cofnięcia koncesji lub zmiany jej zakresu.
Tym samym, nawet, jeżeli w przypadku sukcesji uniwersalnej koncesja przejdzie ex lege na nowy podmiot, to i tak Prezes Urzędu Regulacji Energetyki ma prawo do oceny właściwości podmiotu, który będzie wykonywał działalność koncesjonowaną, a dochodząc do wniosku, że w wyniku podziału lub połączenia mogło dojść do naruszenia przepisów regulujących kwestie koncesyjne, może w ostateczności cofnąć lub ograniczyć koncesję.
Koncesje, zezwolenia oraz ulgi przyznane przed wejściem w życie Ustawy z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 18)
Należy mieć na uwadze art. 618 k.s.h. (koncesje, zezwolenia i ulgi), zgodnie z którym „przepisy art. 494 § 2 i art. 531 § 2 stosuje się do koncesji, zezwoleń oraz ulg przyznanych po dniu wejścia w życie ustawy, chyba że przepisy dotychczasowe przewidywały przejście takich uprawnień na spółkę przejmującą lub na spółkę nowo zawiązaną”. Przepis ten nie będzie zatem dotyczyć decyzji administracyjnych, które zostały wydane przed 1 stycznia 2001 roku i które nie są koncesjami lub ulgami.
Uwaga praktyczna:
Jeśli spółce przejmującej zależy w szczególności na przejęciu spółki, która ma koncesję na obrót paliwami ciekłymi, to aby z dniem połączenia koncesja ta przeszła na nią, spółka przejmująca musi przede wszystkim sprawdzić, kiedy koncesja została przez Prezesa URE wydana, oraz na jaki okres została udzielona.
Dzieje się tak dlatego, że ani Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 roku – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2022 r. poz. 1385), ani też żadna ustawa przed wejściem w życie Ustawy z dnia 15 września 2000 roku – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 19) nie przewidywały przejścia uprawnień z koncesji udzielonych przez Prezesa URE. W związku z tym żadna koncesja wydana przez Prezesa URE przed dniem 1 stycznia 2001 roku nie może przejść na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną.
Spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana powstała w związku z podziałem
Ogólnie rzecz ujmując, na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem, przejdzie także z dniem podziału, bądź z dniem wydzielenia, koncesja na obrót paliwami ciekłymi. Należy podkreślić, że plan podziału powinien uwzględniać, który z podmiotów będzie korzystał z koncesji na obrót paliwami ciekłymi.
Jeśli natomiast mamy do czynienia z łączeniem się spółek i każda z nich ma koncesję na obrót paliwami ciekłymi, to w wyniku takiego połączenia przedsiębiorstwo energetyczne dysponuje kilkoma decyzjami Prezesa URE w tym zakresie. Może wtedy wybrać, na podstawie której koncesji chce prowadzić działalność polegającą na obrocie paliwami ciekłymi.
Uwaga praktyczna:
Powinno się wybrać koncesję na obrót paliwami ciekłymi (OPC), która jest dla niego najkorzystniejsza. Po pierwsze taką, która ma dłuższy termin obowiązywania. Po drugie, trzeba zwrócić uwagę na zapis w koncesji w punkcie zatytułowanym „przedmiot i zakres działalności”. Jeśli któraś z koncesji ma wyszczególnione rodzaje paliw, np. tylko gaz LPG, a druga ma zapis ogólny – wówczas korzystniejsza jest dla niego koncesja z zapisem ogólnym. Na jej podstawie może bowiem dokonywać obrotu wszystkimi paliwami ciekłymi (olej napędowy, benzyna Pb – 95 itp.), a nie tylko gazem LPG. Jeśli zatem przedsiębiorstwo chce dokonywać obrotu wszystkimi paliwami ciekłymi, a do tej pory posiadało koncesję ze szczególnym zapisem, wyszczególniającym tylko jeden rodzaj paliwa, to powinno wybrać koncesję z zapisem ogólnym, choćby miała krótszy termin obowiązywania.
W takiej sytuacji przedsiębiorstwo energetyczne zwraca się do Prezesa URE z wnioskiem o zmianę koncesji na obrót paliwami ciekłymi, dołączając niezbędne dokumenty, m.in. potwierdzające połączenie spółek. Gdy koncesja OPC udzielona została po dniu 1 stycznia 2001 roku, Prezes URE decyzją dokona zmiany koncesji na obrót paliwami ciekłymi – jeśli oczywiście przedsiębiorstwo energetyczne dołączy wszystkie wymagane dokumenty.
Aport przedsiębiorstwa do spółki a przejście praw i obowiązków
Powyżej przedstawione zasady dotyczą praw i obowiązków prywatnoprawnych – wynikających głównie m.in. z umów zawartych w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W przypadku praw i obowiązków publicznoprawnych, tj. wynikających m.in. z zezwoleń, koncesji oraz licencji związanych z działalnością przedsiębiorstwa, zasadą jest, że nie przechodzą one wraz z aportem na nowy podmiot, chyba że konkretne przepisy ustawowe stanowią inaczej. Konieczne jest zatem uzyskanie przez spółkę, do której nastąpi aport przedsiębiorstwa nowych decyzji administracyjnych (zezwoleń, koncesji lub licencji). Wiele urzędów stosuje jednak w takich przypadkach uproszczoną procedurę „przepisania” decyzji na nowy podmiot.